Illusion of control bias

We geloven dat we meer invloed op gebeurtenissen hebben dan eigenlijk het geval is. Zelfs als iets gebaseerd is op toeval, denken we dat we het op een of andere manier kunnen beïnvloeden.

De illusion of control bias is irrationeel en heeft daarom veel (negatieve) invloed op het nemen van besluiten. Hoewel we het gevoel hebben in controle te zijn over de situatie, zijn we dit eigenlijk niet. Het ontkennen of verdraaien van de realiteit door het inbeelden van controle over situaties waar we eigenlijk geen controle over hebben, heeft impact op onze gezondheid, financiën en business.
De illusion of control bias kan ertoe leiden dat we gemakkelijke strategieën kiezen om iets te realiseren, in plaats zaken goed te doordenken. Het komt ook voor in zaken waarin iets duidelijk aan toeval ligt (bijvoorbeeld een loterij) en in situaties waarin we duidelijk geen invloed hebben op de uitkomst (bijvoorbeeld bij sportwedstrijden).

Illusion of control is als eerste onderzocht door Harvard psychologe Ellen Langer. In haar originele artikel heeft ze 6 experimenten gedaan om te zien waar en wanneer deze bias zou optreden. In elk experiment namen deelnemers deel aan een soort kansspel, zoals kaarten en de loterij. Langer ontdekte dat het vertrouwen van deelnemers in de kans op winnen werd beïnvloed door verschillende factoren, waarvan er geen een daadwerkelijk te maken had met hun winkansen. Mensen zetten meer geld in bij een kaartspel tegen iemand die raar doet en geen zelfvertrouwen laat zien, terwijl vaardigheid niets te maken had met de kans het spel te winnen. Bij een lot in de loterij dat ze zelf hadden gekozen, dachten ze dat ze meer kans hadden om te winnen. Dus zelfs in gevallen dat alles puur aan toeval ligt, denken mensen dat ze de kans op winnen in hun voordeel kunnen keren, door de juiste “strategie” te gebruiken, of door bepaalde rituelen uit te voeren.

Voorbeelden van illusion of control bias

Een voorbeeld op het gebied van financiën, is dat we pas investeren wanneer we het gevoel hebben dat de investering goed zal uitpakken. De illusion of control bias kan ervoor zorgen dat we te eenvoudig of te snel ergens in investeren, omdat we denken veel controle te hebben over het resultaat (of hoe de toekomst zal verlopen). Omgekeerd kan het ook zo zijn dat je te weinig of pas te laat ergens in investeert (omdat je geen of weinig gevoel van controle hebt).

Ook op het gebied van gezondheid komt de illusion of control bias voor. Mensen die verslaafd zijn aan verdovende middelen zoals alcohol of nicotine, geven vaak niet snel toe dat ze verslaafd zijn. Ze beweren hun gebruik onder controle te hebben (en te kunnen stoppen als ze dat zouden willen). Hoewel we zien dat de meeste andere mensen die deze verdovende middelen gebruiken verslaafd raken, hebben we zelf het gevoel dat dit niet bij ons gebeurt.

In het geval van gokverslaving, zie je vaak dat mensen blijven gokken, ook al hebben ze al veel geld verloren. Vaak geloven ze dat ze speciale vaardigheden of kennis hebben, die ze gaat helpen aan grote winst.