Spotlight-effect

Het spotlight-effect is het fenomeen waarbij mensen de neiging hebben te denken dat ze meer worden opgemerkt dan ze in werkelijkheid worden. In andere woorden: we denken altijd in “de spotlight” te staan. Deze cognitive bias komt regelmatig voor in ons dagelijks leven. Dit kan zowel positief (bijvoorbeeld als we een goede presentatie hebben gehouden en overschatten hoe onder de indruk onze collega’s moeten zijn geweest) als negatief zijn (als de presentatie niet lekker gaat en we denken dat iedereen ons achter de rug uitlacht).

We zijn gewend om alles om ons heen te bekijken vanuit ons eigen perspectief. Letterlijk zien we de dingen vanuit onze ogen, en moeten we veel meer moeite doen als we willen proberen te 'zien' (in gedachten) wat een ander ziet. Bovendien hebben we ook de hele dag te maken met onze eigen gedachten en gevoelens. Een groot deel van die gedachten en gevoelens gaat over onszelf. Het is onvermijdelijk dat we veel meer bezig zijn met ons eigen perspectief en met informatie over onszelf. Maar we vergeten daarbij weleens dat voor andere mensen de wereld er heel anders uit ziet, doordat zij ook weer meer bezig zijn met zichzelf. We vergeten dat wij niet zo heel belangrijk zijn als we zelf denken...

Het is misschien jammer dat de wereld niet om ons draait, zoals we vaak aannemen, maar het kan ook heel geruststellend is dit te beseffen: stommiteiten die we uithalen, gemiste vergaderingen, kapsels die niet willen zitten: wat het ook is, andere mensen merken het vaak helemaal niet op.

Voorbeelden van de cognitive bias: spotlight-effect

Als je een stel vraagt in te schatten hoeveel procent van het huishoudelijk werk ze zelf doen, en je telt hun schattingen bij elkaar op, kom je bijna altijd uit op meer dan 100%. Beide personen hebben de neiging hun eigen bijdrage te overschatten. Dit is niet zo vreemd, want je bent je natuurlijk veel meer bewust van de dingen die je zelf doet dan de dingen die een ander doet. Soms zie je niet eens wat de ander doet (bijv. als je partner de kots van je kind opruimt) terwijl je je altijd terdege bewust bent van wat je zelf doet.

Als in een vergadering een belangrijke beslissing wordt genomen, of als de vergadering een bepaalde wending neemt, zijn veel mensen geneigd te denken dat zij daar een beslissende rol in hebben gehad. Ze overschatten hun eigen rol.

Mensen overschatten de mate waarin andere mensen op hen letten. Als je bijvoorbeeld iets stoms doet, ben je daar zelf vaak nog lang over aan het piekeren. Je staat er dan niet bij stil dat andere mensen er helemaal niet mee bezig zijn en het veel eerder vergeten. Ook als je er slecht uitziet (bijv. als je koffie hebt gemorst op je shirt, of als je een 'slechte haar-dag' hebt), ben je geneigd te denken dat iedereen dat ziet, terwijl dat in werkelijkheid helemaal niet zo is. Al die andere mensen zijn immers ook met zichzelf bezig en letten helemaal niet op jou.