Cobra effect

Bij het oplossen van complexe problemen moet je goed uitkijken dat je niet het verkeerde gedrag stimuleert. Een goedbedoelde interventie om het probleem op te lossen, kan namelijk het perverse effect hebben dat het zomaar het tegenovergestelde bereikt van het effect dat je voor ogen had en je probleem verergert. Dit wordt ook wel het Cobra Effect genoemd.

‘Het Cobra Effect’ is geïntroduceerd door de econoom Horst Siebert gebaseerd op een anekdote uit de tijd dat India onderdeel uitmaakte van het Britse Rijk over een beloningssysteem dat totaal verkeerd uitpakte.
In de Indiase stad Delhi waren zoveel cobra's dat de regering een premie uitloofde voor elke dode slang. In het begin werkte deze strategie. Maar al snel begonnen ondernemende stedelingen cobra's te fokken om premie te innen. Resultaat: de autoriteiten annuleerden de premiebetaling. De fokkers lieten daarop hun slangen los, waardoor de cobrapopulatie in Delhi explodeerde.

Uit het verhaal van de cobra’s in Delhi blijkt wel dat je voorzichtig moet omspringen met beloningen. Je krijgt meer van wat je beloont.

Voorbeelden van Cobra effect

Een soortgelijk incident deed zich voor in Hanoi, Vietnam, onder Frans koloniaal bestuur. Het koloniale regime creëerde een premieprogramma om elke gedode rat te belonen. Om de premie te krijgen, moesten mensen de afgehakte rattenstaart laten zien.

Koloniale functionarissen begonnen echter staartloze ratten in Hanoi op te merken. De Vietnamese rattenjagers bleken na het vinden van de ratten, hun staarten af te snijden en los te laten in het riool, zodat ze zich konden voortplanten en zo meer ratten konden produceren, waardoor het inkomen van rattenjagers toenam.

Zelfs als je geen beloningen uitdeelt kun je per ongeluk ongewenst gedrag aanmoedigen. Een goed voorbeeld van zo’n onvoorziene perverse prikkel komt uit Mexico. Sommige steden hebben zoveel autoverkeer dat de luchtverontreiniging de spuigaten uitloopt. In Mexico Stad probeerde men hier iets aan te doen met het programma ‘Hoy No Circula’. Op basis van nummerborden werd het gebruik van auto’s aan banden gelegd. Het cijfer waarop je nummerbord eindigde bepaalde op welke weekdag je auto stil moest blijven staan. Eindigt je nummerbord bijvoorbeeld op een vijf of zes? Dan mag je op een maandag met deze auto niet de straat op.

De praktijk bleek weerbarstiger. Omdat veel bewoners graag op alle dagen wilden blijven rijden, gingen een hoop mensen over tot de aanschaf van een goedkoop autootje met een ‘aanvullende’ nummerplaat. Zo konden ze met hun tweede auto de beperkingen eenvoudig omzeilen. Niet alleen zorgde deze onvoorziene koopwoede voor een heleboel extra auto’s op de weg, maar je snapt dat de luchtkwaliteit niet bepaald gebaat was bij alle oude goedkope wagens die de stad in kwamen. En alsof dat nog niet erg genoeg was, hadden veel huishoudens nu opeens een extra auto om in het weekend meer te rijden.